13°
Üç kıtaya yayılan savaşların ardından işgale boyun eğmeyen Türk ulusunu bağımsızlığına kavuşturan Mustafa Kemal Atatürk, Batı dünyasının “hasta adam” nitelendirmesini yıkacak bir halkla ilişkiler çalışması planlıyordu. Ticaret Vekili Ali Cenani Bey’in sunduğu, Anadolu’nun zenginliğini kanıtlayan fındık, Türk kahvesi, tütün ve pamuk gibi güzide tarım ürünleriyle sanayi ve dokuma ürünlerinin İstanbul’dan vapurla Avrupa’ya götürülmesi fikrini büyük önder kabul etti. Atatürk’ün dokunuşuyla vapurun ambarlarında ticari ürünler olacaktı ama Avrupalıların karşısına dil bilen aydınlık yüzlü Türk gençler çıkacaktı. SSCB’nin Petersburg Limanı’na kadar yapılacak seyahat için Seyri Sefain İdaresi’nin yeni aldığı Karadeniz seçildi. 13 Kasım 1918 günü Kartal istimbotu ile bağımsızlığın ilk işaret fişeğini yakan Atatürk, 19 Mayıs 1919 günü Bandırma vapuruyla bağımsızlığı alevlendirmişti. Milli mücadeleyle kurduğu Cumhuriyet’i Avrupa’ya göstermek için yine deniz yolunu seçmişti.
285 aydın yolcu
Geminin kamaralarında, henüz üç yaşındaki Cumhuriyet’in yetiştirdiği gazeteciler, öğretmenler, tercümanlar, öğrenciler ve tüccarlar vardı. Kayseri’den getirilen iki Anadolu kadını gemiyi gezenlere halı dokumayı canlı gösterirken, ekonomik bağımsızlığın ilan edildiğini gösteren İş Bankası’nın küçük bir şubesi de konduruldu. 12 Haziran 1926 günü İstanbul’dan Avrupa kıtasına rota tutan Karadeniz vapurunda, Cumhuriyet’in kararlılığını kanıtlayan isimlerden seçilen 285 kişi vardı. 12 ülkede 16 şehri gezmesi istenen vapurdaki tercümanların çoğu Cumhuriyet kadınıydı. Robert Kolej’in kız öğrencileri tercüman olarak seçilmişti. İleride Türkiye’nin ilk kadın milletvekillerinden olacak Mebrure Hanım, gazeteciler Vâlâ Nureddin ve Kemalettin Bey kalemlerini konuşturmak için gemideydi. İlk kadın gazetecilerimizden Bedia Celal gözlemlerini Türk halkına anlatırken, ecza deposu sahibi Hasan Bey Türk ilaçlarıyla yerini almıştı. Türkiye’nin ilk halkla ilişkiler çalışmasının logosu ise mitolojide kaptanlara yol gösteren Hermes seçilmişti.
86 günde 10 bin deniz mili yol alıp yüz binlerce insanın coşku içinde gezdiği Karadeniz vapuru, 12 ülkede 16 şehri ziyaret etti. Cezayir’in Bona Limanı’yla başlayan seyyar ticaret seyahati, İspanya-Barcelona, Fransa-Le Havre, İngiltere-Londra, Hollanda- Amsterdam, Almanya-Hamburg, İsveç-Stockholm, Finlandiya-Helsinki, SSCB- Leningrad olarak gerçekleşti. Dönüş yolu Polonya-Danzig ve Gdynia, Danimarka-Kopenhagen, Belçika-Anvers, Fransa-Marsilya, İtalya-Cenova ve Napoli üzerinden gerçekleşti.
Eyfel’den ilk ezan
Uğranılan limanlar hem Birinci Dünya Savaşı’nda hem Kurtuluş mücadelemizde bizimle savaşan ülkelerdeydi. İstiklal Marşı’nın bestecisi Osman Zeki Bey’in şefliğinde 46 kişiden oluşan Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti demirlenen her limanda konser verdi. Manş Denizi’nin en önemli ticaret limanlarından Le Havre’ye 2 Temmuz 1926’da yanaşan vapurdan inen milli mücadele kahramanı Özbekler tekkesi lideri Ata Efendi, Paris’e gitti. Şeyh Ata Efendi, böylece Eyfel Kulesi’nden ilk ezanı okudu. Dönüş yolunda terör saldırısına karşı Marsilya’ya gidilmemesi istendi. Fakat telgraf Lütfü Kaptan’a ulaşmadı. 21 Ağustos’ta gemi Marsilya’ya girdi ama korkulan olmadı. 5 Eylül 1926 günü İstanbul’a dönen Karadeniz, tam anlamıyla genç Cumhuriyet’in ilk halkla ilişkiler başarısını denizden gerçekleştirmişti.
Atatürk bizzat denetledi
Atatürk, Mudanya’da vapuru bizzat denetledi, tüm sergiyi gezdi, “Topuz” lakaplı Kaptan Lütfü Bey’den bilgi aldı ve el sallayarak uğurladı Karadeniz’i.
Her limanda bir balo
Yakın tarihimizde önemli yeri olmasına rağmen Karadeniz yeteri kadar bilinmiyor. 600 bin liralık gezi bütçesini, İstanbul Ticaret Odası 500 bin lira, Ticaret Bakanlığı ise 100 bin lira vererek tamamlamıştı. Seyahatte 120 bin liralık Türk ürünü satıldı. En çok ilgiyi tütün, halı ve kehribar gördü. 2 bin 778 ton kömür harcandı, her limanda yani 16 balo yapıldı. En çok ilgi Barcelona, Londra ve La Havre’de görüldü. 65 bin kişi vapuru gezdi.
‘Zamanın çok ötesinde proje’
Vapur fikri Ticaret Vekili Ali Cenani Bey tarafından oluşturuldu. 12 Haziran 1926 günü Galata Rıhtımı’ndan rota tutuldu. Atatürk, 13 Haziran’da Mudanya’da ziyaret etti. Sunulacak Türk yemeklerini ilk o tattı. İlk liman Cezayir’in Bona limanıydı. Fransa sömürgesi olan Cezayir’deki Müslümanlar Türklerin kurduğu cumhuriyeti örnek alabileceklerini anladı. Avrupa’nın ilk limanı Barcelona’da Türk Yahudiler gemiyi kendi topraklarında geziyormuş gibi gezdi. Fransa-Le Havre limanı ziyareti, Fransız basınında “zamanın çok ötesinde bir proje” olarak anlatıldı. Karadeniz, deniz imparatorluğu İngiltere’nin Londra limanında 25 bin kişinin ziyaret etti. Çanakkale’nin geçilmezliğini 15 yıl önce anlayan İngilizler, bu kez dostça karşıladı vapuru. Amsterdam’da konser veren Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti için “Fesli Adamlar” ifadesi kullanılsa da 6 bin kişinin izlemesi çok sevindirdi. Helsinki’de gemiyi Kazan Türkleri “Gardaşlarımız geldi” diyerek karşıladı. Baltık Denizi’nde Kayzer Wilhelm kanalı geçilerek SSCB’nin Leningrad şehrine varıldı.
YARIN: Doç. Dr. Evrim Şencan: ‘Peçeden, festen ve eğitimsizlikten kurtuluşun sembolüydü’
